Η μουσική μπορεί να βοηθήσει τα άτομα με άνοια να ανακτήσουν ορισμένες πτυχές της μνήμης τους, να αισθάνονται πιο ήρεμα και να τονώσει τη διάθεσή τους—και τα στοιχεία γι’ αυτό αυξάνονται κάθε μέρα. Ωστόσο, τι είναι αυτό με τη μουσική που έχει τόσο βαθιά επίδραση στον εγκέφαλό μας; Και είναι αυτό το αποτέλεσμα μακράς διαρκείας;
Μπορεί να έχετε συναντήσει ένα βίντεο ενός ηλικιωμένου ατόμου με άνοια όπου ένα συγκεκριμένο μουσικό κομμάτι τον κάνει να παρασύρεται στη μουσική, φέρνοντας μια πλημμύρα αναμνήσεων ή, παρόλο που δεν θυμούνται τα μέλη της οικογένειάς του, αρχίζουν να παίζουν τις νότες ενός τραγουδιού που ήξερε στο πιάνο ή στο βιολί.
Αυτό το φαινόμενο είναι που αφήνει πολλούς ανθρώπους σε αμηχανία σχετικά με τη νευρολογική διαταραχή που είναι η άνοια. Πώς μπορεί κάποιος να ξεχάσει τα ονόματα των παιδιών του αλλά να θυμάται κάτι τόσο περίπλοκο όσο ένα κλασικό κομμάτι μουσικής;
Αυτή η ερώτηση ήταν μία από τις πολλές που θέλαμε να αναζητήσουμε απάντηση στο podcast του Απριλίου «Σε συνομιλία: Διερεύνηση της δύναμης της μουσικής για την άνοια». Στη συζήτηση αυτό το μήνα συμμετείχαν η Δρ. Kelly Jakubowski, επίκουρη καθηγήτρια μουσικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Durham, και η Beatie Wolfe, τραγουδίστρια, τραγουδοποιός και πρέσβειρα της φιλανθρωπικής οργάνωσης Music for Dementia.
Πώς η μουσική βοηθά την υγεία
Είτε λυρική είτε οργανική, η μουσική είναι ένας δημιουργικός συνδυασμός ρυθμού, αρμονίας και έκφρασης συναισθημάτων. Πολλές μελέτες μπορούν επίσης να επιβεβαιώσουν τα πολλά οφέλη του για την υγεία.
Μια μελέτη αξιόπιστης πηγής του 2013, για παράδειγμα, διαπίστωσε ότι η μουσική μπορεί να έχει μια χαλαρωτική επίδραση πριν από στρεσογόνες καταστάσεις και να βοηθήσει το νευρικό σύστημα να ανακάμψει πιο γρήγορα. Μια άλλη μελέτη του ίδιου έτους διαπίστωσε ότι η ακρόαση μουσικής βοήθησε στη μείωση του πόνου και του άγχους για τα παιδιά στο νοσοκομείο.
Εκτός από τα φυσιολογικά της οφέλη, η έρευνα έχει βρει επίσης στοιχεία για τη θετική επίδραση της μουσικής στη γνωστική υγεία.
Μια πρόσφατη μελέτη πρότεινε ότι η εξάσκηση και η ενεργή ακρόαση μουσικής μπορεί να βοηθήσει στην επιβράδυνση της πτώσης της γνωστικής λειτουργίας σε άτομα ηλικίας 62-78 ετών. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η ενασχόληση με μουσικές δραστηριότητες αύξησε τη φαιά ουσία του εγκεφάλου σε ορισμένες περιοχές, γεγονός που αύξησε τη νευροπλαστικότητα του – την ικανότητα του εγκεφάλου να επανασυνδέεται, κάτι που είναι ζωτικής σημασίας για τη μάθηση και το σχηματισμό αναμνήσεων.
Όσον αφορά την ενεργή εξάσκηση της μουσικής, μια μελέτη του 2023 πρότεινε επίσης ότι η μακροχρόνια μουσική εκπαίδευση μπορεί να προσφέρει πιθανά λειτουργικά οφέλη στον εγκέφαλο και να τον βοηθήσει να παραμείνει νέος.
Τέτοια ευρήματα κάνουν τη μουσική ένα δυνητικά ισχυρό εργαλείο για τη θεραπεία της άνοιας, η οποία χαρακτηρίζεται από μια σειρά συμπτωμάτων που περιλαμβάνουν απώλεια μνήμης και δυσκολίες στη σκέψη, τη γλώσσα και την επίλυση προβλημάτων.
Η μουσική ως σύνδεσμος
Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο η μουσική μπορεί να βοηθήσει τη γνωστική υγεία είναι να γίνει ένα μέσο σύνδεσης. Πολλαπλές μελέτες αξιόπιστες πηγές έχουν δείξει ότι η κοινωνική απομόνωση και η μοναξιά μπορούν να επιταχύνουν την εξέλιξη της άνοιας.
«Αισθάνομαι ότι η μουσική είναι η πιο ισχυρή άμεση σύνδεση, σχεδόν από οποιαδήποτε εμπειρία και από τις τέχνες», είπε η Beatie.
Η τραγουδίστρια/τραγουδοποιός είπε ότι πιστεύει ότι οι τέχνες, γενικά – όχι μόνο η μουσική – μπορούν να γίνουν ιατρικά ισχυρές, επεκτείνοντας τη δύναμή της πέρα από μια μορφή ψυχαγωγίας.
«Επειδή [η μουσική είναι] διάχυτη, δεν είναι κάτι που απαιτεί από το άτομο να σηκωθεί και να χορέψει ή να ζωγραφίσει. Κάποιος μπορεί απλώς να απορροφήσει τις συχνότητες και τις λέξεις και όλο αυτό το ηχητικό τοπίο. Για μένα σίγουρα, η μουσική ήταν πάντα αυτό το είδος ισχυρής πηγής που χρησιμοποιώ για να νιώθω καλά. [Όταν] έχεις δει τις απαντήσεις που έχω δει στη μουσική, έχεις άπειρο σεβασμό και εκτίμηση γι’ αυτήν», είπε.
Όντας σε πλήρη σιωπή
Ωστόσο, όσο κι αν ο ήχος και η μουσική έχουν αντίκτυπο στην υγεία μας, η έλλειψή τους – η σιωπή – είναι εξίσου, αν όχι πιο επιδραστική. Μια μελέτη του 2020 διαπίστωσε ότι η σιωπή μπορεί να είναι χαλαρωτική και θεραπευτική, μειώνοντας τη συχνότητα των εγκεφαλικών κυμάτων ενώ παράλληλα μειώνει την αρτηριακή πίεση.
Στην πραγματικότητα, η έρευνα έχει δείξει επίσης τη ζημία του υπερβολικού θορύβου και των δυνατών ήχων στη γνωστική υγεία. Μια μελέτη του 2022 έδειξε ότι η χρόνια έκθεση σε δυνατούς ήχους, όπως η βαριά κυκλοφορία, μπορεί να είναι ένας συγκεκριμένος παράγοντας κινδύνου για άνοια.
Η καλεσμένη μας Beatie μοιράστηκε τις σκέψεις της για το πώς την επηρέασε η πλήρης σιωπή, αφηγούμενος την εμπειρία της σε αυτό που ήταν το πιο ήσυχο δωμάτιο του κόσμου όπου ηχογράφησε το άλμπουμ της “Raw Space” στον ανηχοϊκό θάλαμο Bell Labs.
«Ήταν μια από τις πιο βαθιές εμπειρίες που νομίζω ότι είχα ποτέ, και είναι κάτι στο οποίο επιστρέφω συνεχώς. Ακόμα και τώρα, φαίνεται ότι έχει γίνει σχεδόν πιο επίκαιρο σήμερα. Καθώς ο κόσμος μόλις έγινε πιο θορυβώδης, κυριολεκτικά από άποψη ηχητικού αλλά και πληροφοριακού — βομβαρδιζόμαστε από όλες τις οπτικές γωνίες, με μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ειδοποιήσεις, και όλα αυτά τα πράγματα που μας χτυπούν και μας τσακίζουν», είπε.
ΤΟ ΠΙΟ ΗΣΥΧΟ ΔΩΜΑΤΙΟ
«Νιώθεις σιωπή. είναι σχεδόν σαν να νιώθεις όλη αυτή την επαναφορά των αισθήσεων και το νευρικό σου σύστημα ηρεμεί και ακούς ήχο με αυτόν τον καθαρό τρόπο χωρίς ηχώ, χωρίς αντήχηση και χωρίς βελτιώσεις. Και αντιλαμβάνεστε [ότι] χρησιμοποιούμε την τεχνολογία σχεδόν τώρα τόσο υπερβολικά, για να εξαφανίσουμε όλα αυτά τα πράγματα που στην πραγματικότητα μας κάνουν τους ανθρώπους να ξεκινήσουμε;»
— Beatie Wolfe, τραγουδίστρια/τραγουδοποιός
Η Beatie φαινόταν να απολαμβάνει την εμπειρία πολύ περισσότερο από ό,τι οι περισσότεροι άνθρωποι και κατέληξε να περάσει αρκετές ώρες σε αυτήν ακριβώς την αίθουσα.
«Μου είπαν ότι πιθανότατα θα μπορούσα να μείνω εκεί για 15 λεπτά, γιατί ακούς το αίμα να τρέχει στις φλέβες σου και οι μηχανικοί έπρεπε συνήθως να κάνουν διαλείμματα επειδή ήταν τόσο έντονο. Κατέληξα να ξοδεύω, νομίζω ότι ήταν 100 ώρες ή περισσότερες», είπε.
«Κατέληξα να είμαι εκεί για πρώτη φορά για αρκετές ώρες, το βρήκα τόσο ήρεμο, ίσως είμαι μια ανωμαλία. Αλλά είχα την αντίθετη αντίδραση σε [την] φρικιά που έχουν οι άνθρωποι, που νομίζω ότι είναι επίσης να είσαι πραγματικά με τον εαυτό σου. Νομίζω ότι υπάρχει ένα στοιχείο του στην αίθουσα, είσαι εκεί πολύ με τον εαυτό σου, δεν υπάρχουν περισπασμοί, δεν υπάρχει τίποτα που να σε τραβήξει έξω από αυτόν τον εσωτερικό χώρο», συνέχισε.
Γνωρίζοντας τους στίχους πάνω από τα ονόματα
Σχετικά με το θέμα της ανάκλησης στίχων τραγουδιών αλλά όχι της μνήμης των ονομάτων των παιδιών του για άτομα με άνοια, ο Δρ. Guite επέστησε την προσοχή στην επανάληψη και στο πώς η μουσική μπορεί να ενεργοποιήσει πολλές περιοχές και δίκτυα του εγκεφάλου ταυτόχρονα.
«Έχουμε μιλήσει για αυτό, την παγκοσμιοποίηση της μουσικής στον εγκέφαλο, αλλά η επανάληψη του ονόματος ενός παιδιού είναι κάτι που έχει συμβεί στη ζωή, ενώ το τραγούδι μπορεί να είναι κάπως μια φορά το μήνα ή, μια φορά το χρόνο. Πώς μπορούμε να το εξηγήσουμε αυτό;» ρώτησε.
Η Δρ Jakubowski είπε ότι η ικανότητα συμπλήρωσης λέξεων τραγουδιών σχετίζεται με τη διαδικαστική μνήμη.
«Οπότε οι διαδικαστικές μνήμες [είναι] κάτι σαν να θυμάσαι κινητικές ακολουθίες, σαν να μπορείς να κάνεις ποδήλατο, σωστά; Έτσι, όταν οι άνθρωποι μπορεί να μην έχουν πια αυτό το είδος σημασιολογικής μνήμης για ονόματα και μέρη, εξακολουθούν να έχουν αυτό το είδος μνήμης για την κινητική ακολουθία του τραγουδιού μαζί με τους στίχους, πιθανώς επειδή έχουν τραγουδήσει μαζί με αυτό το τραγούδι πολλές φορές στο παρελθόν, ή Τουλάχιστον τραγούδησαν στο μυαλό τους πολλές φορές στο παρελθόν αυτό το μουσικό κομμάτι.”
είπε.
Είπε επίσης ότι ο εγκέφαλος μπορεί να εξοικονομεί ορισμένα μέρη αυτού του τύπου μνήμης, γεγονός που θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί μερικοί άνθρωποι μπορούν να ανακαλέσουν στίχους ή να παίξουν ένα παλιό τραγούδι σε ένα όργανο, παρόλο που έχουν άνοια.
«[Εγώ] αν κάποιος είχε παίξει πιάνο προηγουμένως, συχνά μπορεί να συνεχίσει να παίζει αυτά τα γνωστά κομμάτια στο πιάνο, ακόμη και αρκετά μακριά από την ασθένεια», είπε.
Παρατηρώντας τις επιπτώσεις της μουσικής στην άνοια
Το 2014, η Beatie δημιούργησε ένα ερευνητικό πρόγραμμα με τίτλο «The Power of Music» σε μια ομάδα γηροκομείων στο Ηνωμένο Βασίλειο που διευθύνονται από την Priory Group.
Είναι εύκολο να δει κανείς στο βίντεο και τα στιγμιότυπα αυτής της εμπειρίας πώς τα άτομα με άνοια σε αυτούς τους οίκους φροντίδας αρχίζουν να χτυπούν τα πόδια τους, να χτυπούν τα χέρια τους και να τραγουδούν μαζί, μερικά με τα μάτια τους να γυαλίζουν.
Μας είπε για το πώς ξεκίνησαν όλα με την εμπειρία της αναπαραγωγής πρωτότυπων τραγουδιών στα αγγλικά σε ένα πορτογαλικό οίκο ευγηρίας.
«Στην περίπτωση του πεθερού μου, επρόκειτο να παίξω μόνο σε αυτόν, αλλά κατέληξα να παίζω σε όλη αυτή την πτέρυγα με 100 περίπου άτομα με άνοια και Αλτσχάιμερ, που ήταν όλοι Πορτογάλοι. Κανείς τους δεν μιλούσε αγγλικά εκτός από αυτόν τον συγγενή. Και έπαιζα νέα τραγούδια, τραγούδια στα αγγλικά με τα οποία δεν είχαν καμία προηγούμενη σχέση. Και έβλεπα ανθρώπους να τραγουδούν όσο περισσότερο μπορούσαν, και να χειροκροτούν και να ξυπνούν», είπε.
Αυτό έδωσε στον Beatie την ιδέα να δοκιμάσει την υπόθεση ότι η ίδια η μουσική ήταν ισχυρή, είτε τη γνώριζες ήδη είτε όχι. Εμπνεύστηκε από τον νευρολόγο Όλιβερ Σακς, ο οποίος προέβλεψε στο βιβλίο του Μουσικοφιλία ότι η προηγούμενη γνώση της μουσικής δεν ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για την επιρροή της.
Όταν έπαιξε πρωτότυπα τραγούδια σε άτομα σε οίκους φροντίδας στο Ηνωμένο Βασίλειο, η επίδραση ενός συγκεκριμένου τραγουδιού στο κοινό ξεχώριζε.
Αναλύοντας τι κάνει ένα τραγούδι πιασάρικο
Η Δρ Jakubowski εξέτασε γιατί πιστεύει ότι το τραγούδι «Wish» ήταν μια ιδιαίτερη επιτυχία με τους κατοίκους του οίκου φροντίδας που επισκέφτηκε η Beatie.
«[S]o, συγκεκριμένα, η Beatie χρησιμοποιεί πολύ σύντομες φράσεις. [Y]μπορείτε σχεδόν να προβλέψετε ποια μπορεί να είναι η επόμενη λέξη ή η επόμενη ομοιοκαταληξία, κάτι που είναι πολύ ωραίο για να ενθαρρύνετε τους ανθρώπους να προσπαθήσουν να τραγουδήσουν μαζί. Υπάρχει πολλή επανάληψη. Άρα αρχίζεις να προσδοκάς, και έτσι παρέχει αυτό το ωραίο ικρίωμα, ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να συμμετάσχουν μαζί», είπε.
Εκτός από την ομοιοκαταληξία και την αλλοίωση, ο Δρ Jakubowski είπε ότι το πολύ καθαρό beat είναι ένα άλλο στοιχείο που συμβάλλει.
«Ο ρυθμός του μουσικού κομματιού είναι στην πραγματικότητα πολύ κοντά σε αυτό που ονομάζουμε το είδος του προτιμώμενου ρυθμού για τους ανθρώπους. Έχουμε αυτό που ονομάζουμε ένα είδος αυθόρμητου κινητικού ρυθμού, που είναι, βασικά, αν σας ζήτησα να χτυπήσετε απλώς έναν ρυθμό χωρίς να ακούσετε τίποτα, συνήθως, οι άνθρωποι χτυπούν περίπου 120 παλμούς ανά λεπτό, που είναι περίπου η ταχύτητα αυτού του κομματιού μουσικής ,” είπε.
«Είναι ένα πολύ εύκολο κομμάτι για να χειροκροτήσουμε μαζί του γιατί νιώθουμε άνετα να παλαμάκια με αυτή την ταχύτητα. Οπότε νομίζω ότι καλεί και τη συμμετοχή», πρόσθεσε.
Η Δρ Jakubowski είπε επίσης ότι η δομή της μουσικής καθιστά εύκολη την παρακολούθηση.
«[Εγώ] αν δεν έχετε περίπλοκους στίχους και περιστασιακά έχετε αυτό, «ω, ω», αυτό είναι πολύ εύκολο να το καταλάβετε», είπε.
Πώς η μουσική ξυπνά μνήμες
Ο Δρ Jakubowski έχει ερευνήσει το MEAMS, ή τις αυτοβιογραφικές αναμνήσεις που προκαλούνται από τη μουσική, γενικά, αλλά πιστεύει ότι υπάρχουν διάφορες συνέπειες για τη σύνδεσή του και με την άνοια.
Μίλησε αρχικά για την αλυσιδωτή επίδραση της μουσικής στην ανάκληση της μνήμης.
«Όταν η μουσική ή οποιοδήποτε σύνθημα ενεργοποιεί μια μνήμη, μπορεί στη συνέχεια να ενεργοποιήσει άλλες μνήμες που σχετίζονται με αυτήν. Έτσι, η ιδέα είναι ότι, εάν η μουσική μπορεί να προκαλέσει μια ανάμνηση που σχετίζεται με αυτή τη μουσική, αυτό μπορεί επίσης να μας βοηθήσει να επαναφέρουμε άλλες αναμνήσεις από εκείνη τη χρονική περίοδο ή αναμνήσεις που συνδέονται μεταξύ τους», είπε.
Σε ένα από τα έργα της, η Δρ Jakubowski συνέκρινε τη μουσική με άλλα είδη συνθημάτων για αυτοβιογραφικές αναμνήσεις.
«Βρήκαμε με μεγάλη συνέπεια σε πολλές μελέτες ότι η μουσική τείνει να προκαλεί, σε γενικές γραμμές, περισσότερες θετικές αναμνήσεις από τη ζωή μας από άλλες ενδείξεις. Πιστεύω λοιπόν ότι αυτό είναι ένα σαφές δυνητικό θεραπευτικό όφελος—[είναι] ότι η μουσική φαίνεται να είναι ένα ιδιαίτερα αποτελεσματικό σύνθημα για να μας επαναφέρει σε θετικές αναμνήσεις από τη ζωή μας. Και αυτό στην πραγματικότητα φαίνεται να ενισχύεται ακόμη περισσότερο στους ηλικιωμένους», είπε.
Ο Δρ Jakubowski ελπίζει ότι αυτό ενθαρρύνει να γίνει περισσότερη έρευνα σε αυτόν τον τομέα και να δούμε αν αυτά τα ευρήματα ισχύουν για άτομα με άνοια, ειδικά στα μεταγενέστερα στάδια της πάθησης.
Μνήμες, μουσική και ταυτότητα
Ο Δρ Jakubowski εξήγησε επίσης πώς η μουσική μπορεί να βοηθήσει να δώσει στους ανθρώπους με άνοια μια αίσθηση ταυτότητας που συχνά αρχίζει να ξεφεύγει με τη χαμένη μνήμη.
«Πιστεύω ότι πέρα από αυτό, η σημασία των αυτοβιογραφικών αναμνήσεων είναι ότι όταν μπορούμε να ανακαλέσουμε ένα απόσπασμα από κάτι από τη ζωή μας, ενισχύει πραγματικά την αίσθηση της ταυτότητας και της προσωπικότητάς μας και μας υπενθυμίζει ποιοι είμαστε και από πού προερχόμαστε. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό για τους ανθρώπους που έχουν κάποια αίσθηση απώλειας μνήμης, γιατί μετά αισθάνονται κολλημένοι στη στιγμή και δεν μπορούν να επανασυνδεθούν με τον προηγούμενο εαυτό τους, κάτι που μπορεί στη συνέχεια να επηρεάσει την ψυχική τους υγεία», είπε. .
«Αυτή η αίσθηση επανασύνδεσης, η αίσθηση της προσωπικότητας και του παρελθόντος επηρεάζει επίσης τους φροντιστές καθώς και τα μέλη της οικογένειας. Οπότε, είναι πραγματικά πολύ σημαντικό να δεις αυτή τη ματιά του ατόμου που γνώριζες. Για τα μέλη της οικογένειας και τους φροντιστές, [αυτό] τους βοηθά να συνειδητοποιήσουν ότι αυτό είναι ακόμα άτομο, έχουν παρελθόν και έχουν αυτή την πλούσια ιστορία».
— Δρ Kelly Jakubowski
Πόσο διαρκεί η επίδραση της μουσικής;
Η Δρ Jakubowski σημείωσε ότι ενώ το άμεσο όφελος της μουσικής για την υγεία είναι αρκετά εμφανές, για να μιλήσουμε για ένα διαρκές όφελος, χρειάζεται συνεπής έκθεση.
«[Εάν] ακούς μουσική, δεν μπορείς να περιμένεις να υπάρχει ένα διαρκές όφελος για πάντα, για χρόνια αργότερα, επειδή ακούσατε ένα τραγούδι, πριν από τρία χρόνια. Η πιο διαρκής ενασχόληση με κάποιο είδος μουσικής έχει περισσότερα οφέλη από το να ακούς μουσική και μετά να μην την ακούς ποτέ ξανά», είπε.
Τόνισε επίσης ότι οι άνθρωποι μπορούν να ασχοληθούν με τη μουσική με διάφορους τρόπους.
«[E]ακόμα και η ακρόαση ηχογραφημένης μουσικής, με ένα είδος τακτικού τρόπου, έχει διαρκή οφέλη για τα άτομα με άνοια—μείωση διέγερσης, μείωση απάθειας, βελτίωση της διάθεσης, ενίοτε ενισχύοντας [μια] αίσθηση ταυτότητας, και ούτω καθεξής. Οπότε νομίζω ότι υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι με τους οποίους μπορείς να ασχοληθείς με τη μουσική», είπε.
Μπορεί η μουσική να είναι επιζήμια για τους ανθρώπους;
Ο Δρ Jakubowski υπογράμμισε ότι η μουσικοθεραπεία μπορεί επίσης να έχει πιθανά μειονεκτήματα στη θεραπεία της άνοιας.
«Υπάρχουν πιθανά μειονεκτήματα της μουσικής για κάθε άτομο, ανεξάρτητα από το αν έχει άνοια, καθώς περιστασιακά η μουσική μπορεί, για παράδειγμα, να συνδέεται με μια τραυματική ανάμνηση από τη ζωή σου», είπε.
«[E]ακόμα κι αν δεν είναι μια τραυματική ανάμνηση, θα μπορούσε να θυμίζει κάποια κηδεία ή απώλεια μέλους της οικογένειας. Επομένως, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί όταν σκεφτόμαστε να επιλέγουμε μουσική που σκεφτόμαστε αυτά τα πράγματα», συνέχισε.
Άγγιξε επίσης την προτίμηση και όλα τα διαφορετικά είδη μουσικής εκεί έξω. Αυτό μπορεί να προκαλέσει ανεπιθύμητες ενέργειες, ειδικά για άτομα με άνοια. Είπε ότι οι μουσικοθεραπευτές πρέπει να σκεφτούν προσεκτικά την επιλογή της μουσικής που χρησιμοποιούν στις συνεδρίες τους.
«[Εάν] κάποιος μισεί απολύτως κάποια μουσική, είναι λιγότερο πιθανό να είναι αποτελεσματική για τη διαχείριση της ταραχής και της διάθεσης. Αυτό επανέρχεται σε αυτό για το οποίο μιλήσαμε στην αρχή της συζήτησης ότι μερικές φορές οι ήχοι στο περιβάλλον μας μπορεί να είναι επιζήμιοι και ενοχλητικοί. Επομένως, δεν θέλουμε να κάνουμε τους ανθρώπους να ακούν μουσική που δεν τους αρέσει ιδιαίτερα ή να μην συνδέονται [όπου] μπορεί να έχουν αρνητική αντίδραση», είπε.
Πέρα από τις συμπάθειες και τις αντιπάθειες, τέτοιες εμπειρίες είναι απόδειξη της δύναμης της μουσικής στην υγεία και την ευεξία. Ωστόσο, το αν μπορεί πραγματικά να βοηθήσει στην καθυστέρηση της εξέλιξης της άνοιας είναι ένα θέμα που χρήζει περαιτέρω μελέτης
Τελειώνοντας, θα ήθελα να αφήσω τους αναγνώστες μας με μια ερώτηση: Ποιο είναι αυτό το τραγούδι που ποτέ δεν αποτυγχάνει να προκαλέσει μια συναισθηματική απόκριση για εσάς — είτε σας φέρνει αναμνήσεις από την πιο ευτυχισμένη μέρα στη ζωή σας είτε σας θυμίζει μια συντριπτική απογοήτευση;
